Creativiteit lijkt een soort toverwoord. Maar het is ook een vaag begrip en het borrelt niet zomaar op. Om creativiteit uit te lokken is het goed om het idee los te laten kinderen altijd iets te moeten leren.
Als kinderen in hun nieuwsgierigheid gefaciliteerd worden, kunnen ze in een flow komen. Dat betekent dat ze volledig opgaan in wat ze maken of onderzoeken. Deze hoge concentratie heeft effect op hun persoonlijke groei en ontwikkeling van de hersenen.
Atelier in een koffer heeft haalbaarheid als doel zodat regelmatig creatief werken met kinderen een onderdeel van de dagelijkse onderwijspraktijk wordt. De basis hiervan is begrijpen met je handen, werken met divers materiaal dat uitnodigt tot ontdekken en denkprocessen ontlokt. In een rijk creatief klimaat spelen volwassenen een belangrijke rol met kennis van materiaal of technieken én het op een gelijkwaardige manier aangeven van grenzen en structuur.
Inspiratiebronnen voor de visie van Atelier in een koffer zijn op pedagogisch gebied het gedachtegoed van de Deense pedagoog Jesper Juul en de Amerikaanse psychologe Carol Dweck. De praktische werkwijze is onder andere geïnspireerd op kunst-pedagogische projecten in Berlijn, het Arno Stern atelier in Parijs, Taaldrukken uit Amsterdam en het gedachtegoed van Reggio Emilia in Italië.
CREATIVITEIT
Creatieve activiteiten zijn uitermate geschikt om kennis te verdiepen, te experimenteren en sociale en motorische vaardigheden te trainen, kortom Deep Learning en 21st Century Skills. Door zelf te ontdekken en oplossingen te vinden leren kinderen het meest. In plaats van een vastgelegde route van A naar B, gaat het bij een creatief proces juist om het vinden van verschillende routes (van A via T naar K) waarbij je verrast kan worden door nieuwe vondsten, maar soms ook op een doodlopend spoor kan zitten. Kinderen zijn vindingrijk en hebben een rijke verbeeldingskracht, bijvoorbeeld als ze een vis herkennen in een stukje hout. Als begeleider kan je dat ruimte geven en stimuleren door je oordeel uit te stellen en te vertrouwen in het creatief vermogen.
THEMAVRIJ, LEREN ZE DAN WEL IETS?
We groeien op met de begrippen goed en fout, ook met betrekking tot beeldende vakken. Hier ligt juist een kans om af en toe vanuit inspirerend materiaal zonder vooropgesteld eindresultaat te werken. Als je regelmatig themavrij werkt komen er steeds meer eigen verhalen en ideeën naar boven. Dan zijn kinderen vaak intrinsiek gemotiveerd om oplossingen te vinden. Op deze manier leren zij veel over hun werk, de materialen waarmee zij werken en over samenwerkingsprocessen. Bij creativiteitsontwikkeling gaat het erom kinderen uit de opdrachtwereld te halen van ‘Wat moet ik gaan doen?’ Door kinderen inhoudelijk hun eigen keuzes te laten maken ontwikkelen ze een zelfstandige nieuwsgierige houding. Dat vergroot de kans dat zij ook thuis uit zichzelf willen experimenteren en iets maken.
KRASTEKENINGEN
‘Krassen is kunstwerk!’ , zegt de zevenjarige Lara tegen haar vriendin Mare. En dan krassen beide kinderen enthousiast meerdere vellen papier vol. Hoort krassen wel bij een zevenjarige? Jazeker! Het is voor kinderen van alle leeftijden, en met name voor basisschoolkinderen essentieel om energie kwijt te raken, om op een idee te komen, om ‘op te warmen’, en om geen druk te voelen iets moois te moeten maken. Trouwens, zelfs volwassenen maken graag en onbewust krastekeningen. Ze ontstaan bij het telefoneren en vergaderen, en ze worden ‘doodles’ genoemd. Ze ontstaan zonder vooraf vastgestelde bedoeling, net als de krastekeningen van kinderen.
SFEER
Een creatief proces start met een open, verkennende houding. Daar is een sfeer van veiligheid en vrijheid voor nodig. Volwassenen zijn verantwoordelijk voor deze positieve en gelijkwaardige sfeer. Zij moeten een goede balans vinden tussen aan de ene kant het aanreiken van materialen en suggesties en aan de andere kant het volgen van wat kinderen zelf inbrengen. Gelijkwaardigheid betekent niet dat alles mag en dat een kind de baas is. Luisteren naar een kind betekent niet dat je steeds aan het onderhandelen bent maar dat je het kind recht geeft op een eigen mening of idee.
CHAOS
Kinderen vrij laten werken gaat vaak gepaard met een beetje chaos, inherent aan het in gang zetten van creatieve processen. Iedereen heeft daarin zijn eigen grenzen, maar het is goed om daar eens naar te kijken. Is het alleen een angst om controle te verliezen en te moeten opruimen? Je kan situaties creëren waarin een bepaalde mate van chaos hanteerbaar is. Opruimen achteraf is net zoals bij een verbouwing logisch. Maar dat is het waard als je kinderen ziet die niet meer willen stoppen en verdiept zijn. Dan ben je van chaos naar flow gekomen.
EENVOUDIG MATERIAAL
Goed materiaal nodigt uit tot onderzoek en ontlokt denkprocessen. Het materiaal kan alledaags zijn, uit de keuken of uit de natuur. In eenvoud ligt vaak de kracht.
SABINE PLAMPER
Sabine Plamper (1972) is cultuurpedagoog, fotograaf en auteur van het boek ‘Begrijpen met je handen’, dat ze 2012 samen met Annet Weterings maakte. In 2023 wordt dit boek in een Engelse vertaling uitgegeven (Routledge, U.K.). Ze werkte onder andere vijf jaar als ‘atelierista’ bij Kindercentrum De Platanen in Amsterdam in samenwerking met Stichting Pedagogiekontwikkeling. Sabine heeft meer dan 15 jaar ervaring in het werken met jonge kinderen in ateliers. In 2010 richtte Sabine met Titia Atelier in een Koffer op en richten zij zich op het uitdragen van de werkwijze Begrijpen met je Handen in theorie en praktijk.
TITIA SPREY
Titia Sprey (1969) heeft een achtergrond in de beeldende kunst. Ze maakte jarenlang schilderijen, veelal in opdracht. Ze organiseerde tussen 2006 en 2010 een aantal community art projecten op scholen en in de openbare ruimte in Amsterdam. Sinds 2010 richt ze zich op de werkzaamheden voor Atelier in een koffer. Ze geeft met Sabine trainingen en workshops en werkt daarnaast regelmatig als atelierpedagoog met kleine groepen kinderen in het atelier.